Magdalena Hollander

Tiny Kox

Magdalena Hollander, geboren in 1881 in Antwerpen en later woonachtig aan de Oranjestraat 5 in de Tilburgse Koningswei, verblijft op 21 januari 1943 in de joodse psychiatrische inrichting ‘Het Apeldoornsche Bosch’. Hoe lang Magdalena daar dan is, weten we niet. Wat ze mankeert weten we evenmin. Wel weten we dat in de eerste jaren van de oorlog de bezetting goeddeels aan patiënten en personeel van de zorginstelling voorbij lijkt te zijn gegaan. Sommigen spreken in die tijd zelfs overdreven over ‘de joodse hemel’, daar in de Apeldoornse bossen. Daar worden onder leiding van de joodse directeur-geneesheer dr Jacques Lobstein vooruitstrevende behandelmethodes toegepast ten bate van de groeiende patiëntenpopulatie - hoewel de bevolking van Apeldoorn het doorgaans heeft over ‘het gekkenhuis’. In januari 1943 wonen er pakweg 1200 patiënten. Onder hen relatief veel uit Duitsland gevluchte Joden. Ook het hele personeel is joods. Het niet-joodse personeel heeft op last van de nazi’s de instelling verlaten.

De vermeende ‘joodse hemel’ verandert begin 1943 in een regelrechte hel. Na een bezoek aan de instelling, gelast SS-kopstuk Aus der Funten dat de gehele psychiatrische instelling ‘sofort Judenrein’ gemaakt moet worden. Hij wil de inrichting met zijn voorzieningen gaan gebruiken als hersteloord voor zieke SS’ers. 

In de nacht van 21 op 22 januari vindt die schoonmaakoperatie plaats. Alle patiënten worden met grof geweld door de uit Kamp Westerbork aangevoerde Duitse ‘Ordedienst’ uit de instelling gehaald en in 40 klaarstaande goederenwagons gejaagd. Velen in nachtpon, sommigen zonder kleren, allen verbijsterd en verward. Onder hen Magdalena, die waarschijnlijk, zoals veel patiënten, niet begrepen heeft van wat er met haar en de anderen gebeurde en waarom dat met zoveel bruut geweld gepaard ging. Zonder onderscheid worden de bewoners van het Apeldoornsche Bosch de wagons in geduwd en ingeslagen waarna de trein spoorslags vertrekt naar vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Daar wordt iedereen die onderweg al niet overleden is, onmiddellijk vergast of wellicht zelfs levend verbrand. Ook Magdalena wordt daar in Polen vermoord. Kort daarop nemen de nazi’s in Nederland de leeggeruimde gebouwen van het Apeldoornsche Bosch in bezit als hersteloord voor hun soldaten.

Op 21 januari 2014, 71 jaar na de nacht waarin het Apeldoornsche Bosch van hemel tot hel werd, worden er bij de voormalige instelling herinneringsplaquettes onthuld. Een van de namen daarop is die van Magdalena Hollander. En haar naam staat inmiddels ook op de struikelsteen die op de plek ligt waar ze ooit woonde, aan de Oranjestraat. Opdat ze niet wordt vergeten.