Benjamin Gokkes

Thomas Heesters

Benjamin Gokkes: vader, echtgenoot, zoon, leraar

Benjamin Gokkes werd geboren en groeide op in Amsterdam. Daar studeerde hij Romaanse taal- en letterkunde. In 1931 werd hij leraar aan de Kweekschool voor onderwijzers in Gorinchem. Een jaar later startte hij als leraar Frans aan het gymnasium in Breda. Ook werkte hij enkele uren per week aan de Rijks HBS in dezelfde stad. Hij trouwde met Eva Bokkie op 8 augustus 1933. Zij veranderde later haar meisjesnaam Bokkie in ‘de Bock’. Op 5 augustus 1938 werd hun zoon David geboren. Ze woonden vanaf hun huwelijk aan de Loopschansstraat 34 in Breda.

Opgepakt
Toen het Joden verboden werd in het reguliere onderwijs te werken, werd Gokkes op in 1941 rector van het Joodsch Lyceum in Den Bosch. Dat was opgericht door Joodse leraren, zodat Joodse kinderen nog onderwijs konden krijgen. Die waren namelijk ook niet meer welkom in het gewone onderwijs. Iemand heeft het gezin Gokkes verraden en Benjamin Gokkes en zijn vrouw werden in oktober 1942 opgepakt.

Over het tuinhek
Aangrijpend is het fragment uit het boek ‘Het verhaal van Edith’ van Edith Veltman–van Hessen over de familie Gokkes. De schrijfster moest als Joodse tiener vanuit Den Haag onderduiken en vond onderdak bij een gezin aan de Cavaleriestraat in Breda. Op een dag ging ze helpen in het huishouden van de familie Gokkes, omdat de onderduikfamilie had vernomen dat ‘mevrouw Gokkes het niet gemakkelijk had’. Dit helpen bleef bij één keer, toen haar gastouders beseften hoe gevaarlijk het was voor een Joodse onderduiker om dit werk te doen bij een Joods gezin: "Wat als de Gestapo binnenvalt?" "Hoe dacht je hen ervan te overtuigen dat je géén Jodin bent?"

Hun vrees was terecht, zo blijkt. Edith Veltman-van Hessen schrijft: "Een week later kwam de Gestapo het gezin Gokkes ophalen. Ze hadden nauwelijks de tijd om hun kleine zoontje David over het tuinhek in de uitgestrekte armen van de buurvrouw te leggen."

Benjamin Gokkes werd gedeporteerd naar het werkkamp Neukirch, vlakbij Breslau, het tegenwoordige Wrocław in Polen, waar hij op 8 maart 1943 is overleden. Zijn vrouw Eva is in Auschwitz vermoord, op 15 december 1942. Hun zoontje David overleefde de oorlog. Hij overleed in 2016.  

De namen van Benjamin en Eva Gokkes-De Bock staan op het monument voor omgekomen leden van de Nederlands Israëlitische Gemeente in Breda. Dit monument staat in Oosterhout op de joodse begraafplaats en werd in 2003 onthuld.

Een leraar, een betrokken en bevlogen leraar, die werkte in gebouwen die nog steeds bestaan, in scholen die er nog steeds zijn. Die met zijn gezin woonde en is weggevoerd uit een huis dat nog steeds bestaat, dat je gewoon kunt aanraken. In een straat waar ik al tientallen malen doorheen ben gefietst. Als je ernaar kijkt heb je geen idee welk drama zich hier heeft afgespeeld. Op loopafstand van de plek waar ik nu woon.
Het is eigenlijk niet te bevatten hoe kwaadaardig mensen kunnen zijn.

Bronnen:

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/589275/benjamin-gokkes

http://www.joodsbreda.nl/p/p/NIG.php?flexpag_id=22

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/358894/kamp-neukirch

https://www.tracesofwar.nl/sights/12331/Joods-Lyceum-en-Plaquette-Den-Bosch.htm

https://jorge.home.xs4all.nl/gen/pp/d0017/I3351.html

Verantwoording afbeeldingen:

De foto van het huis aan de Loopschansstraat is een screenshot van Google Maps. 

De dankbetuiging voor de belangstelling bij het huwelijk stond in het Algemeen Handelsblad van 5 augustus 1933 (via Delpher.nl)

De geboorteadvertentie stond in het Dagblad van Noord-Brabant van 9 augustus1938 (via Delpher.nl)

De advertentie voor hulp in de huishouding stond in Het Joodsche Weekblad van 24 april 1942 (via Delpher.nl) 

De overlijdensakte, die pas in 1952 is opgemaakt, vond ik in het Stadsarchief Breda.