Elkan Benjamin Prins

Erik Witteveen

Amsterdam

Elkan Benjamin wordt op 6 juli 1896 geboren als zoon van Benjamin Elkan Prins, slager, en Henriëtte Polak-Prins, kamerverhuurster. Hij heeft twee oudere zussen, Keetje van twee jaar ouder en Sara van vier jaar ouder; hij is dus echt de benjamin van het gezin. In de rouwadvertentie voor hun opa Prins, in het Nieuw Israëlietisch weekblad van 23 april 1909, wordt de volledige familie genoemd. Een paar maanden later staat in datzelfde weekblad de uitnodiging voor de bar mitswa van Elkan. Het gezin woont dan op de Nieuwmarkt 27 in Amsterdam.

Breda

Elkan wordt op 31 oktober 1934 ingeschreven als alleenstaande op het adres Lange Brugstraat 33A. Nu is dat een winkelstraat in het centrum. Hij is dan 38 jaar en impresario van beroep. Op 4 mei 1938 trouwt Elkan met Catharina Rops. Beiden zijn dan 41. Ze trouwen in de gemeente Princenhage, die tegenwoordig een wijk in Breda is. Op het moment van trouwen is zijn beroep ambtenaar en is Catharina zonder beroep. Hun huwelijk blijft kinderloos.

De oorlog

Volgens Elkans kaart uit de cartotheek van de Joodsche Raad komt hij op 18 maart 1944 aan in Kamp Westerbork. Zijn adres was toen de Baronielaan 310 in Breda. Op 23 maart volgt deportatie naar Auschwitz, van waar hij terechtkomt in een van de vier buitenkampen in Gleiwitz, dan nog Duitsland. Na de oorlog zal het Pools grondgebied worden en Gliwice heten. Deze vier buitenkampen zijn werkkampen, waar naast het maken van wapens en munitie en allerlei andere fabriekswerkzaamheden ook militaire voertuigen onderhouden worden. Ze zijn in de lente en zomer van 1944 in gebruik genomen, maar door de komst van het Russische leger worden ze op 18 januari 1945 ontbonden in een poging de sporen ervan uit te wissen.

Marcheren door bergen sneeuw, Gleiwitz, de dodenmars, zoals verteld door Coenraad Rood, een overlevende:

“Op 18 januari zijn de Russen Auschwitz zo dicht genaderd, dat het bevel tot algehele ontruiming wordt gegeven. Alles wat nog enigszins kan lopen, moet vertrekken. Het is 22 graden onder nul. De mensen hebben alleen maar hun versleten gevangeniskleding aan en lopen op houten schoenen met ijzeren veters. Alleen de zieken blijven in het kamp achter. Velen worden door de SS vermoord of bezwijken aan hun ziekte.”

18 januari 1945 is ook de dag waarop Elkan vermoord wordt. Dat wil zeggen dat hij op die 18^e januari of kort daarna, tijdens deze verschrikkelijke dodenmars, is gestorven. Zijn overlijdensakte wordt pas jaren later, in mei 1952, opgemaakt in Breda. Elkan wordt samen met 117 andere Joodse slachtoffers uit Breda herdacht op een monument uit 2011 dat is te bezichtigen in het Wilhelminapark.

Vragen over de deportatie van Elkan Benjamin

Elkan had geen sperr-stempel (vrijstelling van deportatie) in zijn kaart uit de cartotheek van de Joodsche Raad, dus heeft hij waarschijnlijk ook de oproep gehad om zich te melden op 28 augustus 1942 op de Oude Vest in Breda om te gaan werken in nazi-Duitsland. Was hij een van de onderduikers?Waarom komt hij pas in maart 1944 aan in Kamp Westerbork?

Elkans familie

Elkans vader overlijdt in juli 1939, voor het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Elkans moeder overlijdt op 8 februari 1944 te Breda, terwijl ze in Amsterdam woonde. In het overlijdensregister van Breda wordt dit opgegeven op 22 december 1944, een paar maanden na de bevrijding van Noord-Brabant, door iemand die behalve haar leeftijd, woonplaats en dat ze weduwe is geen verdere gegevens over haar heeft. Op 18 maart 1944 komt haar zoon Elkan aan in Westerbork. Nu komt bij mij toch weer de vraag naar boven of ze beiden in Breda waren ondergedoken en uiteindelijk zijn opgepakt door de Duitsers? Zij wordt vernoemd op het Joods monument als een slachtoffer van de Holocaust.

Elkans vrouw, Catharina Rops, overlijdt in 1960 te Breda. Op het Joods monument komen geen slachtoffers voor met de achternaam Rops, dus vermoedelijk heeft zij geen Joodse afkomst. Hoewel ze de Holocaust heeft overleefd, is zij daardoor wel voor de rest van haar leven getekend.

Elkans zus Sara komt niet voor op het Joods monument. Of ze de Holocaust heeft overleefd is niet bekend. We weten dat ze 1916 trouwde met Bernard Falkenburg, een violist. Vermoedelijk vanwege zijn beroep verblijven ze op diverse plaatsen in Nederland en België, maar in 1934 scheiden ze. Twee jaar later vertrekt ze naar Bressoux, een deelgemeente van de stad Luik in België. Hierna is er over haar niets meer te vinden. 

Zijn andere zus, Keetje Henriëtte trouwt in 1918 met Rudi Oscar Polak. In 1920 wordt hun zoon Philip Oscar Polak geboren, die vermoord zal worden in Auschwitz op 25 januari 1943. Keetje en haar man Rudi komen niet als slachtoffer van de Holocaust voor op het Joods monument. Er is nergens te vinden waar en wanneer ze overleden zijn. In de Yad Vashem Shoah namendatabase is alleen voor vader Rudi te lezen en dat hij gedurende de oorlog in het dorpje 'Broek onder Akkerwoude' in Friesland was ondergedoken. Samen met Keetje? In de Joodsche cartotheek zijn er geen kaarten voor hen te vinden. Ik vermoed dat ze vlak na de eerste razzia’s in Amsterdam, ten tijde van de oprichting van de Joodsche raad (februari 1941) zijn ondergedoken en na de oorlog ons land verlaten hebben.

Breda, Baronielaan 310

Ik heb voor deze herdenking een naam geadopteerd uit de Baronielaan. Waarom? Omdat ik hier zelf als kind met mijn moeder gewoond heb in een contractpension, eind vijftiger jaren, na onze evacuatie uit Nederlands Indië. Elkan Benjamin Prins was het enige Joodse slachtoffer uit de Baronielaan.

Mijn Zoektocht

Ik heb alleen bronnen / websites gebruikt waar ik gratis toegang tot had of een gratis proefabonnement op kon krijgen. Ik blijf met een aantal vragen zitten waar ik wel mijn vermoedens over heb maar geen 100% zekerheid. Ik hoop dat toekomstige herdenkers / onderzoekers meer hierover boven water kunnen krijgen.

Bronnen

De genealogische bronnen van het stadsarchief Breda; Brabants Historisch Informatie Centrum; Stadsarchief Amsterdam; Joods Monument; Namen en Nummers; Oorlogsbronnen;

Wie Was Wie; Delpher; Wikipedia; Yad Vashem; Online begraafplaatsen; Nationaal Comité 4 en 5 mei; www.coenraadrood.org; www.stolpersteine-dordrecht.nl/het_voorbije_joodse_dordrecht_bernard_falkenburg.html

Bijlagen

Twee advertenties uit het Nieuw Israelietisch weekblad; Delpher.

Inschrijving in Breda; Kaarten alleenstaanden Breda 1918-1937 Pierottie-Rickelen, Gemeente Breda 1815-1925, inventarisnummer 1525 Gemeente: Breda Periode: 1918-1937

Huwelijksakte; Huwelijksregister 1938, Archief ambtenaar van de Burgerlijke Stand Princenhage, aktenummer 25 Gemeente: Princenhage Periode: 1938.

Kaart Joodsche cartotheek; Arolsen archives, Reference Code 1242016.

Overlijdensregister 1952 A, Archief ambtenaar van de Burgerlijke Stand Breda, aktenummer 227A Gemeente: Breda Periode: 1952.