Hinda Färber-Marmor

Loes Kemperman

Hinda Marmor wordt in 1890 geboren in Chrzanow. Op dat moment maakt het stadje tussen Katowice en Krakau deel uit van het Oostenrijkse keizerrijk. De bevolking van Chrzanow is dan voor meer dan de helft joods, net als de gemeenteraad. De stad heeft tijdens Hinda’s tienerjaren zelfs een joodse burgemeester. 

Joden wonen al vanaf de 17de eeuw in Chrzanow, hoewel ze wel vaak achtergesteld worden bij de katholieke inwoners. In Hinda’s jeugd heeft de stad dertig joodse gebedshuizen en synagogen, joodse scholen en verenigingen, een joods weeshuis en een joodse bank. De meeste joodse inwoners van Chrzanow zijn arm in de eerste helft van de 20ste eeuw, volgens een belastingtelling uit 1926 zelfs meer dan 92%. Slechts 0,2% is erg rijk, en 7% gaat het financieel heel goed. De arme joodse bevolking is in belangrijke mate werkzaam in de kledingproductie. Velen hebben als beroep ‘kleermaker’. Onder hen Kalman Farber, ook geboren in 1890 in Chrzanow en de man met wie Hinda daar trouwt. 

Hoe het hen als echtpaar vergaat, weten we niet. Wel weten we dat de joodse bevolking het geregeld zwaar te verduren heeft. Na de Eerste Wereldoorlog (beiden zijn dan bijna 30 jaar oud) wordt de stad ingelijfd bij de nieuwe Poolse staat en dat zullen de joden weten. Bij rellen tegen de joodse inwoners wordt er geplunderd en geweld gebruikt, waarbij twee doden vallen. Een paar maanden later, in 1919, komt de Poolse generaal Haller, een bekende Poolse antisemiet, naar de stad van Hinda en Kalman en treedt met bruut geweld tegen de joden op. Ook dat is geen incident. In de periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog is er sprake van voortdurende antisemitische aanvallen op de joodse gemeenschap van Chrzanow. Zo wordt in 1935 het joodse kerkhof van de stad door Poolse fascisten vernield. 

Niet vreemd dus dat Hinda en haar man Kalman besluiten hun heil elders te zoeken. Dat vinden ze in Tilburg, waar ze door het plaatselijke joodse vluchtelingen-comité worden uitgenodigd om daar te komen wonen. De leden van het comité zullen samen via maandelijkse bijdragen voor een jaarlijkse ondersteuning van 1200 gulden voor het echtpaar zorgen. Wel onder de strikte voorwaarde dat Hinda en Kalman trouw op vrijdag en zaterdag de synagoge van Tilburg zullen bezoeken en ook op joodse feestdagen present zullen zijn.

Hinda en Kalman vinden onderdak op de Poststraat 34. Of Kalman zijn beroep van kleermaker ook in Tilburg heeft uitgeoefend weten we niet, en of Hinda op de een of andere wijze actief is geweest is ook niet bekend. We weten slechts dat beiden in 1943 via Kamp Vught de gedwongen terugreis naar hun geboorteland hebben gemaakt - om daar door de nazi’s vermoord te worden in Sobibor, hemelsbreed niet zo heel erg ver van hun beider geboorteplaats Chrzanow.