Sara de Winter

Cis van Heertum

Sara heeft als jong meisje vast van alles meegekregen van de feestelijkheden naar aanleiding van het 750-jarig bestaan van Den Bosch in 1935. De hele stad, ook de Korte Tolbrugstraat waar ze woonde met haar familie, werd uitbundig versierd. Op een foto gemaakt in dat jaar is te zien hoe aan de linkerkant van de hoek naar haar straat  een paneel prijkte waarop afgebeeld Jeroen Bosch (naar het in 1930 onthulde standbeeld van Auguste Falise op de Markt), op de rechterkant is nog net een eerbetoon aan De Arbeid te zien.

Sara was een dochter van Esther Zeldenrust en Leendert de Winter. Ze woonde met haar ouders, zus en broers in de volkswijk De Pijp, een buurt waar joodse en niet-joodse Bosschenaren samenleefden in veelal kleine behuizing onder slechte hygiënische omstandigheden. Het was een buurt waar ‘èrremoei’ heerste.

Sara zal net als haar broers en zus de lagere school hebben doorlopen, aanvankelijk samen met niet-joodse klasgenootjes. De leerplichtwet die in 1901 was aangenomen, zorgde ervoor dat alle kinderen vanaf zes jaar onderwijs konden genieten. Omdat de leerplicht gold vanaf het jaar dat kinderen ten volle zes werden, heeft Sara dus vanaf 1936 onderwijs gehad (vanaf 1928 gingen kinderen zeven jaar naar de lagere school). Ze kan naar de openbare lagere school aan de Wolvenhoek zijn gegaan, of naar de Nutsschool aan de Does de Willeboissingel, waar het onderwijs niet afhankelijk was van een levensbeschouwing.

Vanaf september 1941 zit zij samen met haar eveneens schoolgaande broertje Herman thuis omdat joodse kinderen niet meer toegelaten werden tot het reguliere onderwijs. Voor haar laatste schooljaar vanaf 1942 moest Sara naar een door de bezetter ingestelde joodse school, die in Den Bosch op de begane grond van het synagogegebouw aan de huidige Prins Bernardstraat gevestigd was. Sara en haar broertje Herman komen voor op de lijst van leerlingen van die joodse lagere school gedateerd 1 september 1942. Ze kunnen er niet lang zijn geweest. Op 9 april werd het hele gezin naar kamp Vught weggevoerd.

Bronnen

Marijke Bus & Davy Velleman, Het gedroomde leven, abrupt voorbij : een kroniek van het joods lagere schooltje en het Joodsch Lyceum. Den Bosch 1995

Max Cahen, Ik heb dit alles opgeschreven... Vught-Auschwitz-Vught. Memoires van Max Cahen 1939-1945. 's-Hertogenbosch, Wolfaert, 2010.

Micky Cornelissen, ‘De Kehilla vierde Carnaval’, Nieuw Israëlitisch Weekblad, 25 april 2021 https://niw.nl/de-kehilla-vierde-carnaval/

Ed Hupkens, ‘Vervlogen tijden uit de Pijp herleven’, Kringnieuws 4 (2011) 15

Afbeeldingen

Foto Korte Tolbrugstraat in 1935, Erfgoed ’s-Hertogenbosch, inv. nr. 0057806