Charlotte Sternfeld-van den Berg

Cis van Heertum

Op 7 januari 1901 doet in de havenstad aan de Maas verloskundige Bertha Cohen aangifte van de geboorte van een dochtertje van Roosje Velleman (1871-1942) en Mozes van den Berg (1866-1942). Het kindje wordt Charlotte genoemd. Ze heeft dan al drie zusjes, Vrouwtje (1894), Saartje (1898) en Elizabeth (1899), en een broertje, Izaak (1896); in 1904 volgt nog een zusje, Esther. Moeder Roosje is zonder beroep; het beroep van vader Mozes is bootwerker, wat betekent dat hij in die tijd een van de meer dan 10.000 losse arbeiders is die in de Rotterdamse haven schepen laden en lossen, een zwaar en onzeker bestaan.

Charlotte is 27 wanneer ze trouwt met Isaak Sternfeld; haar echtgenoot is 35. Het huwelijk wordt in Rotterdam op 29 februari gesloten in het schrikkeljaar 1928. Isaak is geen geboren Rotterdammer, hij kwam in Zutphen ter wereld als zoon van Johanna de Vries (1868-1933), huisvrouw, en Louis Sternfeld, slager, later veehandelaar van beroep (1864-1943). Ten tijde van Isaaks huwelijk wonen de ouders van de bruidegom nog steeds in Zutphen. Isaak geeft als beroep handelsreiziger op; Charlotte is zonder beroep. Charlotte’s getuige is haar broer Izaak, 31 en werkzaam als magazijnbediende; Isaaks getuige is Samuel Davids, 53 en net als hij handelsreiziger van beroep. Samuel Davids is vertegenwoordiger voor de Zaanse geurstoffenproducent Polak & Schwarz, met als standplaats Rotterdam. Charlotte’s ouders Mozes en Roosje zijn aanwezig bij de plechtigheid en geven toestemming. Mozes is sinds 1922 fotograaf van beroep. Zou hij geen foto’s van de bruiloft van zijn dochter hebben genomen?

Het jaar erna wordt Johanna geboren, roepnaam Hanne. Ook in 1929 was Johanna de tweede meest populaire meisjesnaam, maar ze zal zijn vernoemd naar haar oma van vaderskant. Drie jaar later krijgen Charlotte en Isaak een zware slag te verwerken wanneer op 24 oktober 1932 een zoontje levenloos wordt geboren. De dag erna doen lijkbezorger Josua Polak en bode Johannes Rosier aangifte van het overlijden van het kindje.

Op 5 april 1934 vertrekt het gezin Sternfeld vanaf hun Rotterdamse adres Kruisstraat 5a naar Den Bosch om de bovenwoning aan de Bethaniestraat 19 te betrekken. Hopelijk heeft Charlotte haar draai kunnen vinden in Den Bosch, een slaperig provinciestadje vergeleken bij Rotterdam, waar het in 1931 opgeleverde Electriciteitsgebouw met 56 meter hoog de bijnaam de ‘Rotterdamse Wolkenkrabber’ kreeg. Het jonge echtpaar woonde wel in een ‘nieuwbouwwijk’ in de oude binnenstad.

Of Isaak ook werkte als vertegenwoordiger van de firma Polak & Schwarz, maar dan in het zuiden? Midden jaren dertig telde het bedrijf bijna 400 personeelsleden. Zeker is dat Charlotte’s echtgenoot succesvol was – het wrange bewijs is dat ook hij ten prooi viel aan de Liro roofbank.

Bronnen

Stadsarchief Rotterdam, Burgerlijke Stand Rotterdam, geboorteakten, archief 999-01, aktenr. 1901.167, geboorte Charlotte.

https://stadsarchief.rotterdam.nl/zoek-en-ontdek/themas/expansie-van-de-stad/havenontwikkeling/

Stadsarchief Rotterdam, Burgerlijke Stand Rotterdam, huwelijksakten, archief 999-06, aktenr. 1928.640.

https://www.joodsmonumentzaanstreek.nl/davids-samuel/

Overlijdensberichten voor Isaaks moeder Johanna de Vries in het Nieuw Israëlitisch Weekblad en de Zuphense Courant op 6 januari 1933 (Delpher)

S. Wachlin, D. Groffen, Photographers in the Netherlands: a survey of commercial photographers born before 1900 based on data from the Dutch population administration, city directories and newspapers, Den Haag 2011, dl. 1, p. 41.

Twee broers van Charlotte’s vader Mozes waren de jong gestorven anarchistisch vakbondsman Salomon (Sam, 1874-1923), zie https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/salomon-van-den-berg en Godschalk (Gerrit, 1885-1942), een socialistisch zanger die optrad onder de artiestennaam Dumont, zie https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/godschalk-abraham-van-den-berg.

Archief van de Gemeentesecretarie Rotterdam, Afdeling Bevolking: bevolkingsboekhouding van Rotterdam en geannexeerde gemeenten, , toegang 494-03, inv. nr. 851-457. Met dank aan Javier Mejia.

Erfgoed ’s-Hertogenbosch, woningkaart Bethaniestraat 19, met dank aan Hanneke Zuijderduijn. De eigenaar van de beneden- en bovenwoning aan de Bethaniëstraat 17-19 was Antonius Arnoldus van Aar (1879-1963); de twee panden werden in 1935 opgeleverd, met dank aan Nico Koppers.

https://www.rijnmond.nl/nieuws/187485/rotterdam-in-de-jaren-dertig-trots-op-wolkenkrabber

https://www.joodsmonumentzaanstreek.nl/polak-schwarz-familiebedrijf/

Op de woningkaart van Bethaniestraat 19 staat te lezen dat het echtpaar in 1937 kort onderdak verleende aan Manuel Dasberg (1899-1943), handelsagent van beroep, die in juli wordt ingeschreven komende van de Van Noremborghstraat 87, en een maand later vertrekt naar Amsterdam; in 1938 aan Aron L. Davidson (1914-1943), die naar Rotterdam vertrekt op 8 september (zie voor zijn biografie Bart Wallet, Dat God jullie mogen zegenen. A.L. Davidson (1914-1943), 2015; in 1939 aan Elkan Speijer (geb. 1916), die op 19 juni naar Leeuwarden vertrekt; en in 1942 aan het echtpaar Emil Thalmann (1892-1944) en Martha Sophie Wolfsheimer (1898-1944), die op 17 maart naar Amsterdam vertrekken.

Het archief van de firma Polak & Schwarz wordt begin 2025 overgedragen aan het Gemeentearchief Zaanstad maar zal voorlopig niet toegankelijk zijn. Met dank aan Geke van de Kamp, secretaris Stichting Joods Monument Zaanstreek.

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/149680/isaak-sternfeld

Afbeeldingen

Stadsarchief Rotterdam, aangifte van de geboorte van Charlotte.

Stadsarchief Rotterdam, huwelijksaangifte Charlotte van den Berg en Isaak Sternfeld.

Kruisstraat in Rotterdam (https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/kruisstraat-2/)