Estella van Dam

Ellen Schilstra

De familie Van Dam vestigde zich in 1921 in Tilburg, aan de Dapperstraat 1, waar ze woonden tot aan hun deportatie. De familie bestaat uit Hartog van Dam, zijn vrouw Maria van Geens en hun twee kinderen: Abraham en Estella. Wegens ziekte van vader krijgen hij en moeder van Dam vrijstelling van deportatie. Estella probeert ook vrijstelling te krijgen om hem te verzorgen, maar dit lukt niet.

Op 28 augustus 1942 meldt Estella zich op station Tilburg en wordt naar Kamp Westerbork gedeporteerd. Daar treft ze haar broer Abraham. Ze worden beide op transport gezet naar Auschwitz. Abraham wordt vroegtijdig uit het transport gehaald om te gaan werken in een werkkamp. Estella wordt op 3 september 1942 vermoord in Auschwitz, ze was toen 25 jaar. Abraham wordt op 31 maart 1944 vermoord in Midden-Europa, waarschijnlijk zat hij daar in een werkkamp. Hij was toen 32 jaar. Op 1 juni 1943 worden vader en moeder van de Dapperstraat opgehaald en naar Kamp Vught gedeporteerd. Op 7 juni worden vader en moeder vanuit Kamp Vught naar Kamp Westerbork gedeporteerd en een dag later op transport gezet naar Sobibor. Daar worden ze op 11 juni 1943 vermoord, allebei 60 jaar oud.

Anne Neijnens heeft een documentaire gemaakt over de familie Van Dam: 'Joods Van Dam'. De documentaire staat nog op YouTube: https://youtu.be/ocs3pXIX07s

Ton Heeren komt daar o.a. in voor. Hij heeft als jongetje van een jaar of 4 gezien dat vader en moeder Van Dam werden afgevoerd. Ter nagedachtenis aan het gezin Van Dam werden op 6 april 2010 vier Stolpersteine geplaatst in de stoep voor het pand Dapperstraat 1, waar de familie woonde. Ton Heeren heeft daar het initiatief toe genomen.

"Lieve pa en ma. Ik ben tot mijn spijt niet vrijgekomen." Zo begint een brief van Estella van Dam. De brief, samen met andere documenten van de familie Van Dam, zijn in het bezit van het Regionaal Archief Tilburg. De stukken werden gevonden door het echtpaar Spapens, na het overlijden van de zus van mevrouw Spapens. In een leren tasje bleken documenten te zitten die gingen over een joods gezin. Het is niet precies bekend hoe de zus van Spapens in het bezit is gekomen van het tasje. Hun vader had in de oorlogsjaren wel veel contact met de familie Van Dam. Het zou kunnen dat hij toen de documenten in bewaring heeft gekregen, maar daar is binnen de familie nooit over gepraat.
Tussen de documenten zitten brieven van Estella en Abraham, onder andere vanuit Kamp Westerbork, met een bewijs van Nederlanderschap van de moeder en verschillende brieven gericht aan vader Van Dam.

Ida van der Lee is in 2012 met dit 'tijdelijke monument voor oneindig verlies' begonnen in Amsterdam in de Oosterparkbuurt, waar ik vlakbij heb gewoond. Ik was enorm onder de indruk van dit ritueel en vertel er nu ook over tijdens mijn Zen-lessen. Blij verrast zag ik dat het nu (2021) voor het eerst in Tilburg wordt georganiseerd. Graag wilde ik het verhaal van iemand uitzoeken die bij mij in de buurt heeft gewoond. In 2017 ben ik hier komen wonen, om de hoek van de Dapperstraat, waar Estella met haar familie woonde. Het huis van de familie Van Dam is een aantal jaren geleden met vele huizen uit deze buurt gesloopt. De laatste foto is van hun huis destijds.

Tijdens mijn zoektocht heb ik me gelijk met haar en haar gezin verbonden. Later bleek dat Anne Neijnens een docu over hen heeft gemaakt en vond ik de Stolpersteine voor hun voormalige huis, die ik sindsdien een beetje vrij houd van onkruid en zand. Omdat Estella in een tricotagefabriek heeft gewerkt en blijkbaar een eigen naaidoosje had thuis, die buurtbewoonster Leny van Son-Claassens (uit de docu) via haar moeder van haar gekregen heeft, werd me gelijk duidelijk dat ik haar naam in stof wilde naaien. Heel bijzonder en ontroerend om haar weer een beetje thuis te mogen brengen binnenkort, met z'n allen in het Spoorpark.