Sara Weelen-Lopes Cardozo

Frank van Lamoen

Begin juni 1940 verhuist Sara Lopes Cardozo van de Oude Dieze nummer 3 naar het huis aan de Boschdijkstraat nummer 25. Ze huurt een kamer voor ongeveer vier gulden per week. Ze werkt ergens in de huishouding, we weten niet waar. Twee jaar later wordt haar woning leeggeroofd. Ambtenaren registreren een tapijt, matten, gordijnen, een tafel en een buffet met glaswerk, een gaskooktoestel, pannen, een ketel en een divan. Het enige luxeartikel is een grammofoon met drie platen. Waarde van de inboedel: 35 gulden.

Sara is een half jaar weduwe wanneer ze in ’s-Hertogenbosch gaat wonen. Ze is in 1921 getrouwd met Reinier Weelen, een weduwnaar die dertig jaar ouder is dan zij. Hij is op dat moment bewaker bij de stadschouwburg in Amsterdam. Hebben Sara en Reinier elkaar bij toeval ontmoet? Of zijn er contacten geweest tussen de beide families, die we nog niet zien?

Reinier is geboren in het katholieke Venlo. In zijn jonge jaren is hij als koperslager werkzaam in ’s-Hertogenbosch. Sara is afkomstig uit een joodse kleermakersfamilie uit de Amsterdamse Oosterparkbuurt. Zij is een dochter van Benjamin Lopes Cardozo en Rebecca Cohen.

Na haar huwelijk woont Sara met Reinier in Mierlo en Rosmalen. Ze wordt katholiek, wanneer weten we niet, en noemt zich Maria. Bij de toenemende anti-joodse verordeningen in ’s-Hertogenbosch geniet zij door haar bekering enige bescherming. Wanneer ze dan alsnog als joods wordt beschouwd dan zou ze toch als weduwe van een katholieke man nog altijd de vrouw zijn uit een gemengd huwelijk dat haar vrijstelt van deportatie?

Op 24 maart 1942 wordt Sara gearresteerd door politieman Marinus Verstappen omdat ze in de Orthenstraat naar een café is gegaan, wat voor joden verboden is. Ze wordt vrijgelaten omdat ze katholiek is. Verstappen is een jodenjager die vooral gebeten is op gemengd-gehuwde joden. Hij probeert ze in de val te lokken, op oneigenlijke gronden te arresteren en alsnog te deporteren.

In juli 1942 protesteren de Nederlandse kerken tegen de mensonterende behandeling van de joden. Als wraakactie verordonneert de bezetter dat op zondag 2 augustus alle katholieke joden moeten worden opgehaald. Om twee uur ’s nachts geeft de Sicherheitspolizei aan de politie in ’s-Hertogenbosch de opdracht om drie joodse vrouwen aan te houden. Om zes uur in de ochtend vallen politieagenten binnen bij Maria de Winter, Sientje Groen en Maria Sara Lopes Cardozo. Twee uur later worden de vrouwen naar de Frederik Hendrikkazerne in Vught overgebracht. Op dinsdag 4 augustus keren Maria en Sientje naar huis terug. Maar Sara wordt op 15 augustus naar Westerbork gebracht en twee dagen later op transport gesteld naar Auschwitz waar ze bij aankomst wordt vermoord. Ze is 55 jaar wanneer ze sterft op 19 augustus 1942.

De Stolperstein voor Sara Weelen-Lopes Cardozo ligt in het trottoir van de Boschdijkstraat, voor een open plek. Haar huis is afgebroken in 1969, het stond met nummer 23 aan het eind van de bebouwing. De huizen rechts ervan waren al eerder gesloopt. Tijdens de bevrijding van ’s-Hertogenbosch in oktober 1944 was in die omgeving veel beschadigd en vernield. De sporen van de oorlog zijn daar nog goed te zien. Als leegten, zonder woningen, zonder mensen.