Anna Maria Steinbach

Carine van Vugt

Lieve Settela,

door de filmbeelden van het moment dat je in een goederenwagon werd weggevoerd uit Westerbork, die de wereld zijn overgegaan, werd je het gezicht van de Holocaust. Jouw blik van niet begrijpen wat er gebeurt, net na een close-up van de tekst '73 pers' die op die wagon staat gekrijt. Net voordat de deur dicht geschoven wordt, kijk je nog even naar waar je vandaan gaat, naar de filmer Werner Breslauer misschien? Terwijl je moeder roept "Settela, ga bij die deur weg, straks komt je kop er nog tussen! Settela!”

Ik stel me voor hoe je moeder Toetela jou voor vertrek die lange witte doek van een stuk laken om je hoofd heeft geknoopt, omdat je in het kamp bent kaalgeschoren. Hoeveel angstige momenten heb je al achter de rug? Drie dagen hiervoor, op dinsdag 16 mei '44, werden jullie in alle vroegte door de politie weggehaald uit jullie wagen op de Zwaaikom bij Eindhoven en via Den Bosch naar Kamp Westerbork vervoerd. Je vader Moeselman was al eerder opgepakt en naar Kamp Amersfoort gebracht. Hij overleefde daardoor de oorlog, maar sterft een jaar na de bevrijding van verdriet, als duidelijk wordt dat zijn grote gezin niet terugkeert. Jij werd met je moeder en negen broertjes en zusjes een paar weken na aankomst in Auschwitz vergast.

Je leven daarvoor was er een van vrijheid. Rondtrekkend met al je familie in wagens. Muziek klonk er altijd wel ergens waar jullie kampeerden: op de hei, langs de weg, in een berm met altijd natuur en familie om je heen. Dat leven werd jullie niet gegund. Er was al eerder een verbod op rondtrekken en een verplichting om met nog vele andere families op de Zwaaikom te gaan staan met jullie wagens. De cultuur van Sinti en Roma moest kennelijk uitgeroeid worden.

Er ligt een boek op mijn tafel, waarin ik prachtige foto's bekijk van jouw familie. Veel mooie kinderen, een vrouw leunend uit haar wagen, je broertje Willy met een viool. En jij als peuter gedragen door een van je zusjes.

Ik kan me voorstellen hoe vrij jullie leven was en hoe de zon onderging over de heide bij de Heksenberg in Heerlen, waar jullie wagen vaak stond. Dat beeld wil ik op je naambordje pakken, de ondergaande zon, een nevel van groen en oranje. Je werd net geen tien, ik had het je zo gegund dat wel te worden, en nog vele jaren erna in vrijheid te mogen leven.

bronnen: Settela en Willy en het geheim van de Heksenberg, Rob Hendrikx mmv Marouska Steinbach
Westerbork portretten https://westerborkportretten.nl/sinti-en-romaportretten/settela-steinbach
film van Breslauer https://www.youtube.com/watch?v=-zCmr6PSNcI&t=67s

Het naambordje is gemaakt op 30 augustus 2023 tijdens een workshop van Stichting Verhalis in 't Rozenknopje in Eindhoven