Bertram Polak
Geboren:
Tilburg,
Vermoord:
Birkenau,
Bereikte de leeftijd van
24 jaar
Spoorbaan 96, Tilburg
Bertram Polak, geboren als oudste kind van Max Henri (Hans) Polak en Bertha Polak-Cohen op 29 maart 1918 in Tilburg in de Zwijsenstraat. Hij kreeg ook de joodse naam Issachar met de wens "dat hij opgroeit voor de Tora, voor een Choepah en voor goede daden. Amen." Later kreeg Bertram nog drie zussen - eerst Floortje, later de tweeling Leonie en Louise. Bertram groeide op aan de Professor Dondersstraat nummer 77. Twee deuren verder woonden zijn nichtjes en ze trokken heel veel met elkaar op.
Bertha was al jaren ziek. Toen ze een diagnose kreeg, en ongeneeslijk ziek bleek te zijn, maakte ze een harde keuze. Nog een laatste foto van haar met haar drie dochters. Nog een laatste gezamenlijk bezoek aan Groot Speijck in Oisterwijk. Daarna ging ze naar Amsterdam naar een ziekenhuis. Ze wilde graag dat de kinderen haar als mooi en knap zouden herinneren. In de synagoge werd Hans naar voren geroepen in een speciale dienst. Om de Engel des Doods nog op een dwaalspoor te brengen kreeg Bertha daar een andere naam toebedeeld. Ze stierf uiteindelijk in 1931 in het Amsterdamse ziekenhuis. Toen een van de kinderen die dag uit school kwam en de luiken van het huis gesloten aantrof, wist die voldoende. Bertha was overleden. Zij werd begraven op het joodse kerkhof in Tilburg.
Bertram ging toen al naar de Rijks-HBS. Hij sportte vaak, had veel vrienden en was populair. Hij bleef ook een keer zitten, in 1934, in de vierde klas. Zijn familie was er niet verbaasd over want hij studeerde niet hard. Op school deed hij aan toneel en werd hij in 1935 als talent in de krant geroemd. Na het succesvol afronden van de HBS ging hij eerst op stage in Engeland, in de handel. Zo kon hij later leiding geven aan het bedrijf van zijn vader en oom. Teruggekomen uit Engeland, in oktober 1937, moest hij in dienst, het leger in.
De meidagen van 1940 moeten erg verwarrend geweest zijn voor hem. Het Nederlandse leger had zich overgegeven en soldaten gingen naar huis. Zijn vader en zusjes en hun ‘juffrouw voor gezelschap’ ofwel dienstbode Lot waren op 14 mei via IJmuiden gevlucht naar Engeland. Ze konden hem vanzelfsprekend niet bereiken. Zelf kwam hij in een leeg huis waar hij natuurlijk ook niet meer veilig was. Bertram zocht steun bij vrienden. Hij heeft de familiefotoboeken in veiligheid gebracht en een uitweg gezocht. Bertram probeerde nog naar Cuba te emigreren. Dat plan mislukte. Laatste adres was Spoorlaan 96 in Tilburg. Schuin tegenover het station. Tegenwoordig is dat nr. 394.
Bertram ging begin december 1941 op weg om met een boot weg te vluchten, met zijn vrienden Alfred Samuel de Wit, Franz Robert (Bobby) Spier en Justine Leonie (Tineke) Spier-Bendien. Ze werden door de kapitein verraden, of misschien al door een Tilburgse vrouw. Ze voeren al bijna de Nederlandse wateren uit toen ze gepakt werden. Zij kwamen in Scheveningen in het ‘Oranjehotel’ vast te zitten. Toen heeft Bertram samen met andere gevangenen zijn naam op de celmuur achtergelaten. Later werd Bertram via kamp Amersfoort naar Polen gestuurd. Bertram is na een maand afzien in Auschwitz-Birkenau vermoord. Hij was toen 24.
Bronnen:
www.regionaalarchieftilburg.nl
Ons Huis, Arnoud-Jan Bijsterveld, Uitgeverij Verloren, 2020.
HIER WAS BERTRAM ~ film over Bertram Polak van Jeroen Neus en Carine van Vugt [Lumineus films, 2012]
De jeugdfoto van Bertram is uit 1927 en komt uit de collectie van Alfred C. Piel. Met dank aan het Regionaal Archief Tilburg voor het ter beschikking stellen van de jeugdfoto van Bertram in de Professor Dondersstraat. Fotograaf onbekend - alle rechten voorbehouden.
Ook dank aan de vriendelijke medewerker van een kamp voor het herstellen van ooit verkeerd genoteerde ‘feiten’.
Also thanks to: Steve Jaron for the story of Edith Spitz-Polak, Jerusalem, July 2008.
