Esther Strauss-Witteboon

Simone de Groot

Esthers dochter Johanna Strauss was de tweede persoon die ik in het kader van Namen en Nummers herdacht. Via haar kwam ik bij haar ouders, Herman Strauss en Esther Strauss-Witteboon, die net als Johanna zijn vermoord in Auschwitz op 28 januari 1944.

Esther Witteboon is geboren op 8 december 1898 in Amsterdam, als elfde kind van vader Salomon Witteboon en moeder Johanna Waaker. Haar vader zit in de diamanthandel. Hij is zowel diamantslijper als diamanthandelaar. Als Esther bijna 15 jaar is, sterft haar moeder. Haar vader hertrouwt twee jaar later.

Esther trouwt in haar 25ste levensjaar met kleermaker Herman Strauss. Getuigen bij het huwelijk, dat plaatsvindt op 24 september 1924, zijn Izak en Isaac, respectievelijk de broer van de bruidegom en de broer van de bruid. Izak is kleermaker, net als zijn broer. Isaac, de broer van Esther, is diamanthandelaar, net als hun vader.

Herman en Esther krijgen al snel twee dochters. De oudste, Johanna, wordt geboren in 1925 en zusje Hella komt op in 1927 ter wereld.

Op 12 mei 1940 vallen de Duitsers Amsterdam binnen. Al snel wordt het leven van de Joodse mensen ernstig beperkt door allerlei anti-Joodse maatregelen. Vanaf 1941 mogen ze niet meer naar bioscoop, hun kinderen mogen niet meer naar een openbare school en moest iedereen van de Joodse gemeenschap voldoen aan een nieuw ingevoerde registratieplicht. 

Op welk moment en om welke reden het gezin Strauss naar Haarlem verhuisde, heb ik niet kunnen achterhalen. Hun laatst bekende woonadres was Groote Houtstraat 88 in Haarlem. In het archief van het Joods Cultureel Kwartier vond ik een brief waaruit ik opmaak dat dit waarschijnlijk een onderduikadres was. De Grote Houtstraat was en is een bekende winkelstraat in Haarlem en komt uit op de Grote Markt, het centrale plein van Haarlem met het stadhuis, oude markthallen en de Grote kerk. Vermoedelijk woonde het gezin boven een winkel. Op hun adres zit nu een kledingwinkel. Misschien toen ook wel. En misschien kon Herman daar als kleermaker stiekem nog wat geld verdienen voor zijn gezin in die barre tijden. 

Vanaf 3 mei 1943 is elke Jood of Jodin verplicht een gele davidsster te dragen. Twee weken later, om precies te zijn op 18 mei 1943 worden Herman en Esther én hun twee jonge puberdochters afgevoerd naar doorgangskamp Amersfoort. Op 11 juni 1943 moet het gezin door naar Kamp Westerbork, waar zij met zijn vieren gevangen hebben gezeten tot ze op 25 januari 1944 op transport worden gezet naar Auschwitz. Daar is Esther, samen met haar oudste dochter Johanna, op 28 januari 1944 vergast. Ook haar man Herman is die dag in Auschwitz vermoord. Zij zijn drie van de 1,1 miljoen in Auschwitz omgebrachte Joden. Een onbevattelijk aantal, dat door dit project voor mij een paar persoonlijke gezichten heeft gekregen.

Voor Esther maakte ik een bordje met haar portret en drie witte bonen. Die zijn afgeleid van haar meisjesnaam, maar staan ook symbool voor de drie voortijdig beëindigde levens van Esther, haar man Herman en hun dochter Johanna.

Esthers jongste dochter Hella overleefde Auschwitz. Haar verhaal vertel ik op de pagina van Johanna Strauss.

Voor dit stukje over Esther Strauss-Witteboon heb ik verschillende bronnen geraadpleegd: JoodsMonument.nl, oorlogsbronnen.nl, jkc.nl (Joods Cultureel Kwartier), rootsweb.nl, het Amsterdams Stadsarchief en onh.nl (Oneindig Noord-Holland). Ik hoop dat er mensen zijn die de hiaten op kunnen vullen en de herinnering aan Hella, Johanna en hun ouders Herman en Esther levend houden.