Rosa Löwenstein-Eis

Erik Witteveen

Song for my dear Rosa murdered Sobibor July 23 1943

Rosa.

Rosa Löwenstein-Eis wordt in Bingen, Duitsland geboren in de Rupertusstraße 4, als dochter van een kuiper (maker van houten kuipen en tonnen) en is begraafplaatsbewaarder. Als jong meisje gaat ze naar de vrouwenschool in Kreuznach, een stadje nabij Bingen. Hierna volgt ze de opleiding kinderverzorgster aan het Seminarium Kreuznach en gaat ze werken bij het “Joodse Herstellingsoord Bad Kreuznach”. Een soort van kinderziekenhuis.

Als ze 21 is vertrekt ze naar Amsterdam en tien maanden later gaat ze naar Tilburg. Volgens het bevolkingsregister voor dienstboden wordt Rosa op 1 september 1934 als inwonende dienstbode ingeschreven op het adres aan de Ringbaan-Oost 196. Hier komt ze bij het echtpaar Grödel te wonen als dienstbode en kinderverzorgster voor hun twee kinderen. De familie Grödel is lid van de Joodse Gemeente in Tilburg.

In Tilburg ontmoet ze Kurt Löwenstein en ze trouwen op 26 november 1936. Rosa is dan 24 jaar en ze gaan om de hoek van de Ringbaan-Oost wonen in de wijk Armhoef, vlakbij de draaibrug over het Wilhelminakanaal aan de rand van de stad. Het adres waar ze gewoond hebben bestaat nog steeds. Dichtbij café Zomerlust wat ook nu nog een fijne plek is om te bezoeken.

De oorlog

Samen met Kurt en haar schoonouders wordt Rosa op 20 juli 1943 van Westerbork gedeporteerd naar Sobibor in Polen waar ze een paar dagen later vermoord worden. Kurt wordt geselecteerd voor het werkkamp Dorohucza nabij Sobibor en wordt vermoord op 30 november 1943. Hij is dan 39 jaar oud. Ze worden pas in 1943 gedeporteerd omdat Kurt als advocaat adviseur is van de Joodsche Raad. Rosa's geboortehuis, haar geboortebewijs en de handtekeningen van Rosa en Kurt op hun huwelijksakte zijn het enige “tastbare” wat ik van Rosa heb kunnen vinden.

Rosa's familie

Rosa is de middelste van drie kinderen. Ze heeft een vier jaar oudere broer Ernst en een twee jaar jongere broer Wolfgang Walter. Dat het in nazi-Duitsland niet veilig is beseffen hun ouders goed. In 1933 vertrekt Rosa naar Nederland. Wolfgang Walter emigreert naar Palestina in 1938 en Ernst vertrekt met zijn vrouw Adolfine in 1939 naar Engeland. Hun ouders Leopold Eis en Hedwig Eis-Stern zijn voor emigratie naar Palestina aangemeld maar worden op 25 maart 1942 gedeporteerd naar het Piaski Ghetto in Polen met de nummers 466 en 467. Hier overlijden ze allebei op 62 jarige leeftijd, ruim een jaar voor Rosa's deportatie die een jaar lang in onzekerheid verkeerd omtrent het lot van haar ouders.

Rosa's broers

Ernst Eis is geboren op 5 juni 1908 in Bingen. Ernst (een kantoorbediende) en zijn vrouw Adolfine verlaten Frankfurt en komen in 1939 in Engeland aan. Ze worden onderdeel van het huishouden van de Joodse familie van Dr. Harris in Frinton and Walton in het graafschap Essex. Ze gaan hier werken als butler en tuinierder en als huishoudster en kokkin. Adolfine overlijdt in 1957 in het Hackney ziekenhuis te Londen op 50 jarige leeftijd. Ernst in 1987 in Northampton op 78 jarige leeftijd. Op een bepaald moment besluiten ze om de achternaam Eis te veranderen in Eis Evans. Of ze kinderen hadden is mij onbekend.

Wolfgang Walter Eis is geboren op 16 april 1914 in Bingen. Wolfgang Walter emigreert in 1938 naar Palestina. Hij overlijdt in 1986 op 72 jarige leeftijd. In de Yad Vashem Central database of Shoah Victims zijn Rosa's gegevens in 1987 aangeleverd door haar nicht Tamar Katz uit Haifa Israël. Tamar moet tante Rosa zeggen dus moet ze de dochter van Wolfgang Walter zijn. Ik heb getracht met mevrouw Katz en of nabestaanden in contact te komen maar dat is niet gelukt. Dankzij de Magen David Adom organisatie uit Israël weet ik dat Tamar Katz Eis in 2020 is overleden. In 2012 overlijdt haar echtgenoot Gideon Katz en in 2018 een dochter van hen. Er zijn nog twee andere kinderen die men niet heeft kunnen opsporen.

Mijn zoektocht

Zoekende naar informatie over Rosa zag ik dat er op heel veel plaatsen slachtoffers herdacht worden. Eerst dacht ik wat veel plaatsen met allemaal dezelfde informatie over Rosa. Maar hierdoor is Rosa voor mij gaan leven. Ze is een dierbare geworden die ik zou willen omhelzen en troosten. Dat kan natuurlijk niet, maar wel een klein beetje door over haar te vertellen en Rosa een blijvend plekje bij mijzelf en op deze website te geven. Herdenken en blijven herdenken en steeds opnieuw herdenken.

Ik gebruik geen social media en heb bij het winnen van informatie veel mensen via mail ontmoet die allemaal open stonden voor dit project en vooral erg vriendelijk en behulpzaam waren. Dank voor dit project.

Ook dank aan:

Alle Tilburgers die onze stad bij dit project betrokken.

Mijn vrouw Toos voor het ontwerp van Rosa's bordje.

Ans Holman van het Regionaal Archief Tilburg.

Beate Goetz van Arbeitskreis Jüdisches Bingen voor de informatie over Rosa's familie in Bingen.

Dr. Joachim Hahn van Alemannia Judaica.

Inge Lakwijk en openjoodsehuizen.nl voor het artikel over de familie Gröbel aan de Ringbaan-oost 196 te Tilburg.

Susan Edel, Tracing Department, Magen David Adom, Israël.

Kathy Parsons, wife of Walter Frederick Parsons from the US for her support and motivation.

Leslie Haas Koelsch of San Francisco for helping me with information through various databases.

Nurit Gillath from Israël for her motivation.

Peter Lobbenberg from the UK for his research on Ernst and Adolfine Eis after migration to the UK.

Foto's

De recente foto van het huis in Bingen van de familie Eis (Arbeitskreis Jüdisches Bingen).

Foto met de handtekeningen van Rosa en Kurt afkomstig uit het huwelijksregister 1936 van de gemeente Tilburg (Regionaal Archief Tilburg).

Rosa's inschrijving in het bevolkingsregister voor Dienstboden aan de Ringbaan-Oost 196 op 1 september 1934 met hierop ook haar trouwdatum 26 november 1936 (Regionaal Archief Tilburg).

Rosa's kaart uit de cartotheek van de Joodsche Raad (oorlogslevens.nl) met onder andere haar opleidingen en beroep.

Huwelijksaangifte Rosa en Kurt uit de Nieuwe Tilburgsche Courant van 7 november 1936 (delpher.nl).