Elisabeth Stern-Cohen

wilbert en snjezana willems matijevic

Wij wonen in de Catharinastraat, vrijwel op de hoek van het Kasteelplein in Breda. Daar, op nummer 9a, is in 1942 het echtpaar Jacob en Elisabeth Stern opgepakt. Kort daarna zijn ze vermoord in Auschwitz. Omdat je vanuit hun huis dat van ons kunt zien en vanuit ons huis dat van hen, wilden we graag op deze manier stil staan bij het leven van deze vroegere buren. Er is ons niet veel over hen bekend, maar dat geldt natuurlijk voor meer mensen die in de oorlog zijn verdwenen. Wat we weten is dat ze actief waren in de Joodse gemeente en lang in Meppel hebben gewoond voordat ze naar Breda verhuisden. Waar ook moeder nog even in heeft gewoond, maar die is kort voordat ze werden opgepakt overleden. Ze was al 91 jaar.

Op de foto hieronder, uit het archief van Leon Krijnen, zien we waarschijnlijk Elisabeth Stern op de eerste verdieping achter het raam staan.

-----------------------------

Hier de tekst die Leon Krijnen eerder over dit pand heeft opgesteld (update 26-8-2021, oorspronkelijke post 16-08-2017):

"Toen ik een paar weken geleden in Westerbork was heb ik in het Herinneringscentrum nog even staan bladeren in de daar beschikbare boeken en archieven. Omdat ik aan Michel Velleman moest denken, over wie ik een paar dagen geleden iets schreef, en aan de Bredase joden, die via Westerbork naar de Duitse gaskamers gestuurd zijn. Onder hen het echtpaar Jacob en Elizabeth Stern-Cohen, die in het najaar van 1942 in hun bovenwoning aan Kasteelplein 9a opgepakt werden en via Westerbork naar eindstation Auschwitz getransporteerd werden.

Mijn posts in 2017 gingen eigenlijk over het helaas verdwenen pand Kasteelplein 11. Daar kwamen nogal wat reacties op, zodat ik wat beter ging zoeken op de geschiedenis van dat pand, en een huiveringwekkend detail ontdekte. Kasteelplein 11 was in de jaren zeventig niet meer dan het restant, de gevel, en de zijingang van de drukkerij van Dagblad De Stem. Maar wat een rijke geschiedenis, en wat jammer dat het gesloopt is. Wat er in 1500, 1600 zat, daar ben ik nog niet achter, maar ergens in de achttiende eeuw is het ‘De Fröbelschool’ geworden, of is het pand op die stek nieuw gebouwd. Daarna is er op enig moment ‘Volksbank tot Nut van ‘t Algemeen’ (helaas geen ‘En Vermaeck’ 🙂 in getrokken. Ergens in de jaren veertig zal Dagblad De Stem het overgenomen hebben, terwijl de naam van de bank op de gevel bleef staan. Pas op die foto van omtrent 1955 staat er ‘Dagblad De Stem’ op de gevel.

Het pand heeft nog een andere rol in de Bredase geschiedenis gespeeld. Als de onderschriften in het Stadsarchief bij de andere drie foto’s kloppen, dan was het tot 1944 het atelier van schilder en Paul Windhausen. De kunstenaar, tekenleraar en verzetsstrijder, die door op 4 oktober 1944 door een Nederlandse SS’er op de Vloeiweide geëxecuteerd is, nadat hij bij de overval op De Post zwaar gewond was. In het Stadsarchief heb ik drie foto’s van hem gevonden, waarop hij in in 1938 zijn atelier poseert. Adres, volgens de begeleidende tekst: Kasteelplein 11. Volgens de adresboeken, en andere bronnen, woonde hij op dat moment in bij familie Rombout aan de Karrestraat 22.

Nu dat glasnegatief. Dat is gedateerd ‘van 1935 tot 1940’. De resolutie is zo hoog, dat bij het inzoomen de naamplaatjes op de deuren leesbaar zijn. Op nummer 11 zijn dat mevrouw Hermine Boot, lerares M.O. Boekhouden (Bureel Boekhouding) en P. van Brummelen. Die van Brummelen vinden we al in 1916 op dat adres, beroep boekbinder. Ook Hermine Boot en haar moeder duiken op in de adresboeken. Haar moeder Plermine (wat een prachtige naam), in 1916 al weduwe, was ook boekhoudster. Het café er naast, Verdussen, Het Koetshuis, ook daar alleen al kan een boek over geschreven worden. Ik kom er nog wel eens op terug.

Waar het nu om gaat: de koude rillingen die me overvallen als ik het naamplaatje van het bovenhuis (9a) lees, en daar verder naar heb zitten spitten in het Stadsarchief: ‘Stern-Cohen’. Afgaande op de adresboeken en joodsbreda.nl moeten dat Elizabeth (geboren op 14 augustus 1891) en Jacob (van 28 september 1885) geweest zijn. Woonachtig op Kasteelplein 9a, via Westerbork afgevoerd, allebei op 23 november 1942 vergast in Auschwitz, waarschijnlijk op de dag van aankomst. Geen idee - maar het kan bijna niet anders - of ze in Breda Paul Windhausen gekend hebben. Die één deur verder zijn atelier had, en die bijna twee jaar later door op de Vloeiweide doodgeschoten zou worden.

De foto van Kasteelplein 11 heb (4000 bij 3000 pix) heb teruggeschaald naar 80 procent .jpg, zodat de download handelbaar wordt, met 2.4 mb. Zoom in, en veel details worden leesbaar. Waaronder dat naamplaatje van de familie Stern-Cohen, op nummer 9a. Zoals u hem hier ziet, is ie door Facebook kleiner gemaakt, klik even door naar de hoge resolutie. Of naar de foto in Het Stadsarchief.

Stadsarchief: ‘Verzetsheld en kunstenaar Paul Windhausen woonde in bij de fam. Rombout in de Karrestraat 22 te Breda en heeft de dochters meerdere malen geschilderd. Links en in het midden geschilderde portretten van Dorethea Rombout (geb. 22 januari 1918 te Klundert) in rode avondjurk, en rechts Neeltje Sophie Hendrika Rombout (geb. 22 februari 1920 te Klundert), dochters van L.M. Rombout, geboren 23 mei 1899 in Hooge en Lage Zwaluwe en C. Rombout-Maas geboren 25 oktober 1918 in Bergen op Zoom’.