Emilia Steinbach-Steinbach

Jeroen Neus

Emilia (Toetela) Steinbach had samen met haar man Moeselman een groot gezin met tien kinderen, zonder dat ze een vaste verblijfplaats hadden. Haar man verdiende de kost als handelaar en violist op kermissen en dorpsfeesten in de omgeving van Sittard. In 1940 vormde het gezin, samen met andere families Steinbach, een kampje bij Susteren.

In de zomer van 1943, na Himmlers bevel tot deportatie van zigeunergroepen naar Auschwitz, werd het rondtrekken met woonwagens verboden en werden de in Nederland verblijvende Roma in ‘verzamelkampen’ geconcentreerd. Het gezin Steinbach kwam terecht in een kamp bij Eindhoven. Op 16 mei 1944 volgde een landelijke razzia op de Roma, waarbij 565 mensen werden opgepakt en afgevoerd naar doorgangskamp Westerbork. Hieronder waren ook Emilia en negen kinderen, samen met haar zus Bütta (Theresia) en haar vier kinderen. Haar man en zwager waren de week ervoor al gearresteerd en naar Kamp Amersfoort gebracht. 

In Westerbork werden Emilia en de andere Sinti-Roma bij aankomst ontluisd, kaalgeschoren en opgesloten in barak 69. Op 19 mei 1944 vertrok de trein met 446 Joden en in de achterste wagons 245 Sinti-Roma. In opdracht van kampcommandant Gemmeker maakte de Joodse gevangene Rudolf Breslauer op het perron opnamen voor een film over Kamp Westerbork. Zeven seconden richtte Breslauer de camera op een meisje met omslagdoek dat vanuit wagon 16 nog even naar buiten kijkt voor de schuifdeur dichtgaat. Volgens getuige Crasa Wagner riep Emilia haar negenjarige dochter Settela weg bij die deur omdat ze bang was dat haar hoofd ertussen zou komen (Wagenaar, 130).

Na aankomst in Auschwitz-Birkenau werden Emilia en de andere Sinti-Roma uit Nederland geregistreerd en kregen ze naast hun nummer een Z op de onderarm getatoeëerd. Daarna ging de groep naar het barakkenkamp B II in Birkenau, het ‘Zigeunerlager’. Eind juli 1944 volgde een selectie van de ongeveer zesduizend nog levende Roma van kamp B op arbeidsgeschiktheid. In de groep ‘goedgekeurden’, die op transport gingen naar werkkampen elders, zaten vier kinderen van Emilia. De overgebleven drieduizend zigeuners werden in de nacht van 31 juli op 1 augustus 1944 vermoord in de gaskamers. Hoogstwaarschijnlijk hoorde Emilia met haar vijf andere kinderen en haar zus met drie kinderen bij deze laatste groep slachtoffers. Emilia's man  Heinrich (Moeselman) zou als enige van het gezin de oorlog overleven maar stierf, na een hopeloze zoektocht naar informatie over het lot van zijn vrouw en kinderen, in 1946 op 44-jarige leeftijd.

Bron: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Steinbach

Het naambordje is gemaakt op 30 augustus 2023 tijdens een workshop van Stichting Verhalis in 't Rozenknopje in Eindhoven